Faslı kadınlar

Kadın erkeklerin biraz gerisinde. Fas'ta tesettür modası farklı. Giysiler iklimin daha sıcak olması nedeniyle olsa gerek daha açık renkli. Başörtüsünden ayrı peçe muhakkak takılıyor.


‘‘Kadınlığa yönelik olumsuz tutum Fas kültürüne adeta sinmiş durumda. Kadını sevmek bir tür akıl hastalığı, kendi kendini yiyip bitirmeye neden olan bir tür delilik gibi görülür.’’



Bu sözler, Türkçeye ‘‘Peçenin Ötesi’’, ‘‘Hanım Sultanlar’’ gibi kitapları çevrilmiş olan Faslı sosyolog Fatima Mernissi'ye ait. Mernissi, Faslı erkeklerin kadına karşı duydukları güvensizliğin şiirlere yansıdığını ve bunların çoğunun atasözü haline geldiğini de söylüyor ve örnek veriyor: ‘‘Aşk karışık bir iştir. Deli etmemişse sizi, bilin ki öldürür’’ ya da ‘‘Kayıp giden tekneler gibidir kadınlar. Mahvolmaya mahkumdur teknedeki yolcular...’’

Mernissi'ye göre, toplumsal yaşamda gözle görünür biçimde bir cinsiyet ayrımcılığı ile karşı karşıya olan Faslı kadınlar dün ciddi bir sınav verdiler. Fas Kralı 2. Hasan'ın son dönemlerde hızlandırdığı demokratikleşme süreci çerçevesinde yapılan parlamento seçimleri için 69 kadın aday yarıştı. Parlamentodaki 325 sandalye için yarışan üç bin aday arasında sadece 69 kadının olması pek önemli görünmezse de bu oranın geçen parlamento seçimlerinde 33 olması kadın saflarında bir hareketlenme gerçekleştiğinin göstergesi.


POLİTİKADA YOK Fas, diğer Afrika ülkeleri arasında kadının parlamentoda en düşük düzeyde temsil edildiği ülke. Bu bilgiyi bize, Casablanca'daki Akdenizli Kadın Girişimciler Toplantısı sırasında görüştüğümüz Faslı Hukuk Profesörü Sabah Chraibi Bennouna veriyor.



Bennouna'nın Kur'an surelerinden yola çıkarak İslam'da kadının rolüyle ilgili önemli bir çalışması var. İslam dininin özünde asla kadını kısıtlamadığını savunuyor. Bennouna ‘‘Fas'ta kadın politika sahnesinde hemen hemen yok gibi. Komşumuz Cezayir'de parlamentodaki kadınların oranı yüzde 6.7. Tunus'ta yine yüzde 6.7. Sudan'da 8.2. Çad'da 16.4. Güney Afrika'da yüzde 25. Fas'ta ise sadece yüzde 0.6’’ diyor.

Peki Faslı kadının parlamentoda temsil oranı yükselirse ülkede önemli bir değişiklik olabilir mi?

Sabah Chraibi Bennouna, Faslı kadınlar arasında okuma yazma bilmeyenlerin oranının yüzde 42 oranında olduğunu hatırlatıyor. Haklı olarak, parlamentoda yerlerini alacak kadınların önceliği eğitime vereceklerini düşünüyor. ‘‘Kadına eğitim, üretim ve politikada eşit haklar tanımak toplumsal dengelerin yerli yerine oturmasını sağlayacaktır’’ diyen Bennouna'ya göre Fas Kralı'nın geçtiğimiz ağustos ayında yenilediği kabineye dört kadın bakan ataması partilerin daha fazla kadın aday göstermeleri için bir işaretti.


DİYALOGDAN YANA Bennouna, Akdenizli Kadın Girişimciler Toplantısı'nı örgütleyen gazeteci Fawzia Talut gibi ılımlı İslamcı kadınlarla diyaloğun sürdürülmesinden yana. Talut'un Fas Kralı'nın izlediği politika sayesinde fundemantalizmin Fas'ta uygun bir ortam bulmadığını iddia etmesine karşın Casablanca'da karşılaştığımız bir Necmettin Erbakan hayranı tam aksini iddia etti. Adını açıklamayan genç kadın, seçimler adil yapıldığı takdirde ilk kez seçimlere katılan İslamcı partilerin büyük bir başarı kazanacaklarını de öne sürdü. Casablanca'daki Türk grubuyla hararetli bir tartışmaya giren ve asla ılımlı bir İslamcı gibi konuşmayan genç kadına göre, Kuzey Afrika ülkelerindeki İslamcılar İran modelinin dışında bir model arayışı içindeler.




Çokeşliliğe devam


Nüfusun üçte ikisinin kırsal alanda yaşadığı Fas modern ile gelenekseliğin her alanda sürekli çatıştığı bir ülke. Ülkede bir hafta gibi kısa bir süre kalsanız da bu hemen farkediliyor. Erkeklerin üstünlüğünü mesela, taksi şoförünün tavrından ya da lokantada size servis yapan garsonun üslubundan seziyorsunuz. Sizden yaşça küçük olsalar da, ilk kez karşılaştıklarında bile size ‘‘ma gazelle’’ ‘‘ceylanım’’ diye hitap etmekten asla çekinmiyorlar.

Sosyolog Fatima Mernissi'nin ‘‘Peçenin Ötesi’’ kitabında belirttiği gibi, çokeşlilik 1957 yılında yeniden şekillendirilen medeni kanunda küçük bir hileyle yasaklanmış: ‘‘Adaletsizlik endişesi varsa çokeşlilik yasaktır’’. Bu durumda çokeşlilik erkeğin sadece vicdanına bırakılmış. Ekonomik güçlükler nedeniyle özellikle büyük kentlerde çokeşlilik giderek azalsa bile, konuştuğum Faslı gazeteciler kırsal kesimlerde erkeklerin hala dört kadınla evlendiğini söylediler.


BİRİ KÖYDEN, DİĞERİ ÇÖLDEN Casablanca dışındaki diğer kentlerde sokaktaki kadınların çoğu peçeli. Bazıları üçgen şeklinde olan peçeler genellikle siyah ya da beyaz. Fotoğraf çekildiğinde peçeli olanlar gözlerini de örtüyorlar. Sahra'da yaşayanlar ise peçe takmıyorlar ve davranışlarında çok daha rahatlar.




ŞAPKADAN SEPETE

Marakeş'te Medina'nın çarşısı cıvıl cıvıl. Satıcıların çoğu kadın. Şapkadan el yapımı sepetlere aklınıza ne gelirse satıyorlar. Yabancılar sıkı bir pazarlık yapmaya alışkın. Çoğunlukla istenilen fiyatın yarısından da azı veriliyor.


KINAYA ÇOK MERAKLILAR Faslı kadınlar kınaya çok meraklı. Ellerinin her iki tarafını kınayla çeşitli desenler çiziyorlar. Kınayı bildiğimiz bir şırıngaya doldurup sokakta isteyenlerin ellerini boyayanlara da rastlıyoruz.


Kraldan kadınlara hadisli reformFas Kralı Muhammed, ülkesinde kadın hakları konusunda reform yapma kararı aldığını bildirdi.
Kral, Fas meclisinin güz dönemi oturumunun açılışında yaptığı konuşmada, Hz Muhammed'in ‘‘Sadece şerefli birerkek kadınları onurlandırır ve sadece şerefsiz bir erkek kadınları alçaltır’’ hadisini hatırlatarak, parlamento üyelerinden Faslı karı kocaların aile sorumluluğunu birlikte paylaşmalarını sağlamalarını istedi. Kadınlar için evlenme yaşı 15'ten 18'e çıkartılarak, erkeklerle aynı seviyeye getirilecek ve kadınlar da evlilikte mal mülk edinme haklarına kavuşacaklar. Kadınlar, eşlerine boşanma davası açabilecek, erkekler ancak yargıcın izniyle dört eş alabilecek.
Fas Meclisi, kadın reformunu konuşuyor
Fas Kralı Muhammed, bütün milletvekillerinin aynı tip geleneksel kıyafet giydiği parlamentonun açılışında kadın hakları alanındaki reform paketini açıkladı. Öneriye göre Faslı kadınlar için evlenme yaşı 15’ten 18’e çıkartılarak erkeklerle aynı seviyeye getirilecek ve kadınlar da evlilikte mal mülk edinme hakkına kavuşacak.
Kralın, konuşmasında Hz. Muhammed (as)’in ‘’Sadece şerefli bir erkek kadınları onurlandırır ve sadece şerefsiz bir erkek kadınları alçaltır.’’ hadisine atıfta bulunması dikkat çekti. Kral Muhammed’in hazırladığı ve parlamento tarafından kabul edilmesi beklenen tasarı kadınlara da eşleri gibi kocalarını boşama hakkı veriyor. Ancak kadının eşini boşayabilmesi için bir yargıcın onayı gerekecek. Erkeklerin 4 kadına kadar evlenme hakkını koruyan tasarıya göre, erkeğin bu hakkı kullanması ilk kez yargıç yetkisine bırakılıyor. Erkeklerin daha önce evlendikleri eşlerinin rızasını almadan yeniden evlenmelerine izin verilmeyecek. Tasarıda ilk kez eşlerin evlilik sırasında edindikleri mülklerin paylaşılması konusu da hükme bağlanıyor.